Làm sao để có thể giúp trẻ kết bạn? Có vẻ như chúng ta không thể làm được gì nhiều. Sau cùng, kết bạn là một việc rất riêng tư. Nhưng việc xây dựng tình bạn phụ thuộc vào kỹ năng cảm xúc, kỹ năng tự điều chỉnh và năng lực xã hội của trẻ. Và Ba Mẹ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển những khả năng này.
Ví dụ, nhiều trẻ em gặp khó khăn trong việc kết bạn vì chúng cảm thấy ngại ngùng hoặc lo lắng. Nếu Ba Mẹ chỉ cho những đứa trẻ này cách phản ứng với những lời đề nghị thân thiện — và cung cấp cho chúng những cơ hội dễ dàng, an toàn để tương tác với những người thân thiện — chúng ta có thể giúp chúng xây dựng các mối quan hệ xã hội quan trọng.
Tương tự như vậy, có những đứa trẻ gặp khó khăn vì chúng không kiểm soát được xung động đầy đủ hoặc cư xử theo cách gây khó chịu cho người khác. Những đứa trẻ này sẽ thấy việc kết bạn dễ dàng hơn nhiều nếu chúng ta giúp chúng phát triển các kỹ năng tự điều chỉnh.
Và hầu như mọi trẻ em đều sẽ được hưởng lợi từ việc hướng dẫn và thực hành các môn nghệ thuật xã hội. Trên khắp thế giới, tình bạn thành công phụ thuộc vào cùng một kỹ năng cơ bản. Để thành công, trẻ em phải
- Điều chỉnh cảm xúc tiêu cực của chính mình;
- Hiểu được cảm xúc và quan điểm của người khác;
- Thể hiện sự thông cảm và giúp đỡ những người bạn đang gặp khó khăn;
- Cảm thấy an toàn và tin tưởng người khác;
- Biết cách xử lý khi giới thiệu và tham gia vào cuộc trò chuyện;
- Có khả năng hợp tác, đàm phán và thỏa hiệp;
- Biết cách xin lỗi và sửa chữa lỗi lầm;
- Thấu hiểu (và tha thứ) cho những sai lầm của người khác.
Đây là một danh sách dài, và việc mài giũa những kỹ năng này đòi hỏi kinh nghiệm, nỗ lực, thực hành.
Nhưng đó chính xác là lý do tại sao Ba Mẹ và giáo viên có thể hữu ích. Kết bạn không phải là một trò ảo thuật. Đó là điều chúng ta học được. Một điều chúng ta có thể giúp con mình học.
Sau đây là 12 bí quyết vàng mà Ba Mẹ có thể giúp con tự tin kết bạn:
- Thể hiện sự ấm áp và tôn trọng với con. Đừng cố gắng kiểm soát con bằng cách đe dọa, trừng phạt hoặc “tống tiền” về mặt tình cảm.
Có vẻ như điều này không liên quan trực tiếp đến khả năng kết bạn của con. Nhưng cách Ba Mẹ đối xử với con cái có tác động đến sự phát triển cảm xúc và hành vi xã hội của chúng. Và điều này, đến lượt nó, có thể ảnh hưởng đến các mối quan hệ với bạn bè của con.
Ví dụ, hãy xem xét cách nuôi dạy con cái theo kiểu độc đoán, một cách tiếp cận chăm sóc nhấn mạnh đến sự vâng lời tuyệt đối, mức độ ấm áp thấp và nỗ lực kiểm soát hành vi thông qua các mối đe dọa, hình phạt hoặc làm xấu hổ.
Trong nghiên cứu được tiến hành trên toàn thế giới, cách nuôi dạy con cái theo kiểu độc đoán có liên quan đến sự phát triển của các vấn đề về hành vi (Lansford và cộng sự 2018). Và trẻ em có vấn đề về hành vi gặp nhiều khó khăn hơn trong việc kết bạn.
Có vẻ như sự kiểm soát về mặt tâm lý của Ba Mẹ — nỗ lực thao túng trẻ em thông qua những chuyến đi tội lỗi, sự xấu hổ hoặc sự rút lui tình cảm — khiến trẻ em phát triển những tình bạn kém chất lượng (ví dụ: Cook và cộng sự 2012).
Ngược lại, khi Ba Mẹ thể hiện sự ấm áp và sử dụng các chiến lược kỷ luật tích cực — lý luận với trẻ em và thảo luận về lý do của các quy tắc — trẻ em có xu hướng trở nên hòa đồng hơn theo thời gian.
Trẻ em có nhiều khả năng đối xử với người khác bằng lòng tốt và sự cảm thông (Pastorelli và cộng sự 2015).
Trẻ em có xu hướng ít hung hăng hơn, tự lập hơn và được bạn bè yêu mến hơn (Brotman và cộng sự 2009; Sheehan và Watson 2008; Hastings và cộng sự 2007).
- Hãy là “người hướng dẫn về cảm xúc” của con.
Tất cả chúng ta đều trải qua những cảm xúc tiêu cực và những xung động ích kỷ. Liệu chúng có ngăn cản chúng ta duy trì tình bạn tốt đẹp không? Không. Không nếu chúng ta biết cách kiểm soát những phản ứng này.
Vì vậy, trẻ em cần học cách điều chỉnh cảm xúc của chính mình. Còn Ba Mẹ thì sao? Chúng ta có thể giúp chúng hoặc làm mọi thứ trở nên khó khăn hơn.
Ví dụ, trong một nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đã hỏi các bậc Ba Mẹ — những bà mẹ của những đứa trẻ 5 tuổi — về cách họ phản ứng với những cảm xúc tiêu cực của con mình. Sau đó, các nhà nghiên cứu theo dõi kết quả của trẻ trong suốt nhiều năm. Điều gì đã xảy ra?
Trẻ em có nhiều khả năng phát triển các kỹ năng tự điều chỉnh mạnh mẽ hơn nếu chúng lớn lên với một người Ba Mẹ luôn nói chuyện với chúng — một cách thông cảm và mang tính xây dựng — về cách đối phó với tâm trạng tồi tệ và cảm giác khó khăn (Blair et al 2013). Và kỹ năng tự điều chỉnh của trẻ càng mạnh mẽ thì trẻ càng có nhiều khả năng phát triển các mối quan hệ tích cực với bạn bè khi lớn lên.
Mặt khác, các nghiên cứu cho thấy trẻ em phát triển các kỹ năng tự điều chỉnh yếu hơn khi Ba Mẹ chúng phản ứng một cách khinh thường (“Con chỉ đang ngớ ngẩn thôi!”) hoặc trừng phạt (“Đi vào phòng của con đi!”) với những cảm xúc tiêu cực của con mình (Davidov và Grusec 1996; Denham 1997; Denham và cộng sự 1997; Denham 1989; Denham và Grout 1993; Eisenberg và cộng sự 1996).
Vì vậy, khi trẻ em buồn bã, Ba Mẹ nên dành thời gian để hiểu cảm xúc của chúng và chủ động dạy chúng cách xử lý những cảm xúc này theo cách lành mạnh và mang tính xây dựng.
- Nuôi dưỡng khả năng đồng cảm và “đọc suy nghĩ” của con.
Trẻ em cần làm nhiều hơn là kiểm soát cảm xúc tiêu cực của chính mình. Chúng cũng cần hiểu cảm xúc và quan điểm của người khác.
Những điều này không phải là tự nhiên sao? Có thể, nhưng “tự nhiên” không có nghĩa là “tự động, không cần khuyến khích và hỗ trợ”. Có những điều cụ thể mà Ba Mẹ và giáo viên có thể làm để giúp trẻ phát triển khả năng hiểu biết về cảm xúc.
Để biết thêm thông tin, hãy xem bằng chứng của tôi về nuôi dưỡng sự đồng cảm, cũng như các hoạt động này để thúc đẩy kỹ năng đọc khuôn mặt của trẻ.
- Hãy tạo ra một môi trường an toàn cho con tránh được những tâm lý xã hội
Trẻ em khó kết bạn nếu chúng cảm thấy rất lo lắng. Nhưng chúng ta có thể làm gì về điều đó?
Nuôi dạy con cái nhạy cảm, có trách nhiệm đặc biệt quan trọng đối với trẻ em lo lắng về mặt xã hội. Con cần biết rằng Ba Mẹ sẽ ở đó vì con khi con cần. Và, như các nghiên cứu cho thấy rằng nuôi dạy con cái nhạy cảm, có trách nhiệm giúp trẻ phát triển loại mối quan hệ gắn bó an toàn thúc đẩy sự tự tin và tính độc lập.
Nhưng khi trẻ thực sự phải vật lộn với chứng lo âu, chúng cần thêm sự hỗ trợ.
Con cảm thấy thế giới này đặc biệt đáng sợ và nếu Ba Mẹ không giải quyết vấn đề đó, con có khả năng gặp phải các vấn đề về cảm xúc liên tục — những vấn đề có thể cản trở sự phát triển các kỹ năng xã hội (Pearcy và cộng sự 2020) và khiến trẻ rất khó kết bạn (Lessard và Juvonen 2018).
Vì vậy, nếu con đang phải chịu đựng mức độ lo lắng cao, hãy trao đổi về mối lo ngại của Ba Mẹ với bác sĩ nhi khoa hoặc cố vấn học đường. Các nhà tâm lý học trẻ em đã phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả cho chứng lo âu lâm sàng, bao gồm liệu pháp hành vi nhận thức, một phương pháp được thiết kế để đào tạo lại nhận thức sai lầm và phản ứng cảm xúc quá mức của con (Seligman và Ollendick 2011).
Nhưng điều quan trọng cần lưu ý là: Đôi khi, các mối đe dọa là rất thực tế.
Ví dụ, con có thể học ở một trường có vấn đề về hành vi hung hăng phổ biến. Con có thể biết về bạn bè hoặc hàng xóm đã phải chịu bạo lực. Hoặc có thể con đang phải chịu đựng tình trạng quấy rối, bị bạn bè từ chối hoặc bắt nạt.
Nếu đó là tình trạng của con, Ba Mẹ nên làm những gì có thể để cải thiện môi trường của con mình. Điều này bao gồm hành động để ngăn chặn bạo lực, quấy rối và bắt nạt. Nhưng cũng có thể bao gồm việc tìm cho con một lối thoát xã hội mới — như câu lạc bộ hoặc nhóm vui chơi — đặc biệt chào đón và an toàn.
- Dạy con bạn những kỹ năng giao tiếp quan trọng này.
Để kết bạn mới, trẻ em cần học cách giới thiệu bản thân với người khác và nghĩ ra những điều phù hợp để nói.
Trẻ em cũng cần học cách lắng nghe tốt. Và trẻ em cần học cách cung cấp phản hồi khi trò chuyện — để cho thấy rằng trẻ em hiểu những gì người khác đang diễn đạt.
Làm thế nào để chúng ta bồi dưỡng những kỹ năng này?
Chúng ta có thể giúp bằng cách làm gương về các kỹ năng giao tiếp tốt ở nhà và lôi kéo trẻ em vào các cuộc trò chuyện vui vẻ, có đi có lại (Feldman và cộng sự 2013).
Ngoài ra, chúng ta có thể giúp bằng cách chủ động dạy trẻ em những việc cần làm và cần nói.
Ví dụ, trẻ em sẽ được hưởng lợi khi chúng ta dạy chúng nghệ thuật “lắng nghe tích cực”.
Đó là khi một người thể hiện rõ rằng mình đang chú ý — bằng cách giao tiếp bằng mắt phù hợp, hướng cơ thể về phía người nói, giữ im lặng và đưa ra những phản hồi bằng lời có liên quan (Bierman 1986).
Và theo các nhà tâm lý học Fred Frankel và Robert Myatt (2003), Ba Mẹ có thể rèn luyện trẻ em trở thành người giao tiếp tốt hơn bằng cách đưa ra cho chúng những mẹo cụ thể sau:
Khi bắt đầu một cuộc trò chuyện với người mới, hãy trao đổi thông tin về những điều “thích” và “không thích”.
Đừng trở thành người phỏng vấn. Đừng chỉ đặt câu hỏi. Hãy cung cấp thông tin về bản thân.
Đừng trở thành người chuyên nói chuyện. Khi tham gia vào cuộc trò chuyện, hãy chỉ trả lời câu hỏi đang được hỏi. Khi hoàn thành, hãy cho đối tác của bạn cơ hội để nói chuyện.
Con có cần nhiều cơ hội hơn để thực hành không? Hãy thử gọi điện thoại hoặc trò chuyện video trực tuyến.
- Tổ chức các hoạt động xã hội khuyến khích sự hợp tác — không phải cạnh tranh.
Các nghiên cứu cho thấy trẻ em hòa đồng hơn khi tham gia các hoạt động hợp tác — các hoạt động mà trẻ em cùng nhau hướng tới một mục tiêu chung (Roseth và cộng sự 2008). Điều này đúng trong lớp học và cũng đúng khi trẻ em chơi (Gelb và Jacobson 1988).
Vì vậy, nếu trẻ em gặp khó khăn về mặt xã hội, có lẽ Ba Mẹ nên hướng trẻ tránh xa các trò chơi cạnh tranh, ít nhất là cho đến khi trẻ phát triển các kỹ năng xã hội tốt hơn (Frankel và Myatt 2002).
Fred Frankel và Robert Myatt đưa ra lời khuyên bổ sung này: Nếu con có một buổi chơi chung, hãy loại bỏ đồ chơi và trò chơi có thể gây ra xung đột. Ví dụ, họ khuyên Ba Mẹ nên cất vũ khí đồ chơi, cũng như bất kỳ vật dụng nào có thể gây ra sự cạnh tranh hoặc đố kỵ. Nếu con có một món đồ quý giá mà trẻ không muốn chia sẻ, tốt nhất là Ba Mẹ nên cất nó đi cho đến khi buổi chơi kết thúc.
- Chỉ cho con cách xử lý các tình huống xã hội khó xử.
Giả sử một đứa trẻ, Sophie, nhìn thấy nhiều đứa trẻ khác chơi cùng nhau. Sophie muốn tham gia cùng chúng, nhưng cô bé không biết làm thế nào. Cô bé nên làm gì?
Victoria Finnie và Alan Russell đã trình bày cho các bà mẹ có con đang học mẫu giáo một tình huống giả định này, yêu cầu họ đưa ra ý kiến (Finnie và Russell 1988). Và điều thú vị là những bà mẹ đưa ra lời khuyên tốt nhất cũng là những bà mẹ có con thể hiện kỹ năng xã hội tốt nhất.
Những bà mẹ thông thái này đã nói gì?
Trước khi tiếp cận, hãy quan sát những đứa trẻ khác đang làm gì. Ba Mẹ có thể làm gì để hòa nhập?
Hãy thử tham gia trò chơi bằng cách làm điều gì đó có liên quan. Ví dụ, nếu trẻ em đang chơi trò chơi trong nhà hàng, hãy xem con có thể tham gia dưới vai trò là một khách hàng mới hay không?.
Đừng gây rối hoặc chỉ trích hoặc cố gắng thay đổi trò chơi.
Nếu những đứa trẻ khác không muốn con tham gia, đừng cố ép buộc. Chỉ cần lùi lại và tìm việc khác để làm.
Đó là lời khuyên hữu ích mà chúng ta có thể truyền đạt cho con. Và Ba Mẹ không nên bỏ lỡ thông điệp lớn hơn từ nghiên cứu này: Trẻ em sẽ được hưởng lợi khi chúng ta giúp chúng đưa ra các chiến lược cụ thể để đối phó với các tình huống xã hội khó xử.
- Giúp trẻ học nghệ thuật thỏa hiệp và đàm phán.
Để xây dựng mối quan hệ tích cực với bạn bè, trẻ em cần có khả năng nghĩ ra những cách giải quyết xung đột một cách hòa bình. Trẻ em cần có khả năng hiểu được người khác cần và muốn gì; trẻ em phải có khả năng dự đoán hậu quả của nhiều hành động khác nhau.
Trẻ em lớn lên cùng anh chị em ruột có lợi thế bẩm sinh để phát triển những kỹ năng này. Trẻ em có nhiều cơ hội để thực hành nghệ thuật đàm phán.
Nhưng Ba Mẹ không cần phải có anh chị em ruột để học các kỹ năng xã hội tốt và tất cả trẻ em — bất kể thành phần gia đình của con — đều được hưởng lợi từ một chút hướng dẫn và chỉ bảo. Các nghiên cứu cho thấy trẻ em có thể rèn luyện các kỹ năng của mình thông qua các bài tập và hoạt động nhập vai yêu cầu chúng đưa ra giải pháp cho các xung đột xã hội giả định (Shure và Spivak 1980; Shure và Spivak 1982; Vestal và Jones 2004; Boyle D và Hassett-Walker 2008.).
Vì vậy, có vẻ như chúng ta có thể giúp trẻ em trở thành người giải quyết vấn đề xã hội tốt hơn bằng cách chủ động hướng dẫn chúng trong suốt quá trình. Lần tới khi con cãi nhau với người khác, hãy coi đó là cơ hội để học hỏi. Giúp con nghĩ ra giải pháp mà cả hai bên đều chấp nhận được.
- Dạy con cách thể hiện sự hối hận và sửa chữa lỗi lầm.
Điều này xảy ra với tất cả mọi người. Chúng ta đều mắc lỗi. Chúng ta đưa ra phán đoán sai lầm. Chúng ta gây ra tổn hại hoặc cảm giác tồi tệ.
Điều gì xảy ra tiếp theo? Nếu chúng ta cảm thấy xấu hổ hoặc “bị hủy bỏ” vì những sai lầm của mình, Ba Mẹ có xu hướng tập trung vào những cảm xúc tiêu cực của chính mình. Ba Mẹ có thể cảm thấy nhục nhã, oán giận và thậm chí là tức giận. Và điều đó không giúp chúng ta sửa chữa các mối quan hệ xã hội của mình. Hoàn toàn không phải vậy.
Ngược lại, hãy xem xét điều gì xảy ra nếu Ba Mẹ cảm thấy tội lỗi. Cảm thấy tội lỗi có thể mang tính xây dựng. Chúng ta suy ngẫm về cách hành động của mình đã ảnh hưởng đến người khác. Chúng ta đồng cảm với nạn nhân của mình. Và điều đó truyền cảm hứng cho chúng ta cố gắng sửa chữa thiệt hại mà chúng ta đã gây ra.
Sự khác biệt này rất quan trọng để kết bạn và giữ bạn bè.
Các nghiên cứu xác nhận rằng trẻ em — ngay cả trẻ em mới 4 tuổi — có nhiều khả năng tha thứ cho bạn bè vì hành vi sai trái của mình nếu bạn bè đó chủ động xin lỗi. Và khi trẻ lớn hơn một chút (và tinh tế hơn), chúng chú ý đến những dấu hiệu cho thấy thủ phạm đã hối hận. Trên thực tế, chúng không phải lúc nào cũng cần một lời xin lỗi rõ ràng — không phải nếu chúng quan sát thấy những dấu hiệu hối hận (Oostenbroek và Vaish 2019).
Nhưng cách hiệu quả nhất để hàn gắn mối quan hệ là gì? Đừng chỉ xin lỗi hoặc tỏ ra hối hận. Hãy đền bù.
Trong một thí nghiệm trên trẻ em 6 và 7 tuổi, các nhà nghiên cứu đã quan sát cách trẻ em phản ứng với kẻ vi phạm đã phá đổ tòa tháp mà chúng đã xây dựng. Trẻ em tha thứ nếu kẻ vi phạm xin lỗi, nhưng chúng vẫn cảm thấy khó chịu. Điều duy nhất khiến những đứa trẻ này cảm thấy tốt hơn là nếu kẻ vi phạm chủ động giúp chúng xây lại tòa tháp của mình (Drell và Jaswal 2015).
Vì vậy, đó là điều chúng ta nên hướng tới — dạy trẻ em cách hàn gắn mối quan hệ và cải thiện cảm giác tồi tệ. Ngay từ khi còn nhỏ, chúng ta nên hướng dẫn chúng cách xin lỗi và cách đền bù cho những lỗi lầm của mình.
- Khuyến khích con hiểu biết và tha thứ cho lỗi lầm của người khác.
Trẻ em có thể tha thứ, nhưng điều đó không phải lúc nào cũng đến một cách tự nhiên. Trên thực tế, một số trẻ em có vấn đề dai dẳng với tính trả thù. Chúng có xu hướng cho rằng người khác là thù địch và chúng có thể suy nghĩ về những sự coi thường và xúc phạm.
Nếu đó là vấn đề của con, Ba Mẹ sẽ muốn giúp thay đổi nhận thức của con về người khác. Giúp con xem xét quan điểm của người vi phạm và yêu cầu con nghĩ ra những lời giải thích thay thế cho hành vi có vấn đề.
Có thể đó là một tai nạn bất cẩn. Có thể người vi phạm đang căng thẳng về điều gì đó, hoặc cảm thấy mệt mỏi hoặc ốm yếu. Có thể người vi phạm chỉ đơn giản là đang có một ngày tồi tệ, và bạn tình cờ cản đường anh ta.
Khi người lớn yêu cầu trẻ em suy nghĩ về những lời giải thích thay thế như vậy, trẻ em có nhiều khả năng sẽ tin tưởng vào thủ phạm (Van Djik và cộng sự 2019).
Tất nhiên, không phải mọi đứa trẻ đều cần sự thúc đẩy như vậy. Một số trẻ em quá dễ dãi với những kẻ làm sai. Chúng tự trách mình khi bị hại và duy trì những mối quan hệ khiến chúng liên tục bị lợi dụng hoặc ngược đãi (Luchies và cộng sự 2010).
Vì vậy, chúng ta cần lưu tâm đến tình hình và hỗ trợ cho từng trẻ những gì chúng cần.
- Theo dõi đời sống xã hội của con, nhưng hãy cẩn thận đừng trở nên quá kiểm soát — đặc biệt là khi con lớn lên.
Các nghiên cứu ở nhiều nền văn hóa khác nhau cho thấy trẻ em sẽ tốt hơn nếu Ba Mẹ chúng luôn cập nhật thông tin về các hoạt động xã hội của chúng (Parke và cộng sự 2002).
Được gọi là “giám sát của phụ huynh”, điều này bao gồm việc thực hiện những việc như giám sát nơi trẻ nhỏ chơi; giúp trẻ tìm cơ hội gặp gỡ và giao lưu với những người bạn thân thiện, hòa đồng;nói chuyện với bạn bè của con khi họ đến thăm yêu cầu con kể cho Ba Mẹ nghe về những việc chúng đã làm trong thời gian rảnh rỗi. Cũng có bằng chứng ủng hộ việc đặt ra một số giới hạn nhất định, chẳng hạn như yêu cầu con nói trước với Ba Mẹ về chi tiết của một buổi tối đi chơi.
Con sẽ đi chơi với ai? Con sẽ làm gì? Con sẽ đi đâu?
Nhưng Ba Mẹ cần phải hành động cẩn thận. Họ có thể khiến con xấu hổ — và dọa những người bạn tiềm năng — bằng cách trở nên quá can thiệp. Và nếu trẻ em cho rằng Ba Mẹ quá kiểm soát, chúng có nhiều khả năng từ chối sự hướng dẫn của chúng ta. Trên thực tế, trong một nghiên cứu, thanh thiếu niên thực sự có nhiều khả năng chọn một người bạn hư hỏng làm bạn nếu chúng nghĩ rằng Ba Mẹ chúng đang lạm dụng quyền hạn của mình (Tilton-Weaver và cộng sự 2013).
Vì vậy, điều quan trọng là phải cho con cảm giác tự chủ và truyền đạt mối quan tâm của Ba Mẹ theo cách có vẻ hợp lý và tôn trọng. Nếu không, con có thể coi thẩm quyền của Ba Mẹ là bất hợp pháp và hành xử theo đó.
Mời Ba Mẹ hãy đồng hành cùng con trong Khóa học Online – Kỹ năng cho thế hệ tương lai của Soul and Skills để giúp bé phát triển kỹ năng giao tiếp ứng xử tốt hơn, tự mình giải quyết vấn đề và quản lý cảm xúc một cách hiệu quả nhất nhé!.
(Nguồn: Parenting Science)
